Co to jest SIBO? Przewodnik po podstawach

Zostałam zdiagnozowana z SIBO i zaczęłam leczenie wiosną 2021 roku. Zrozumienie co mi jest nie było łatwe. Po pierwsze, o SIBO w internecie znajdziemy stosunkowo niewiele informacji. Po drugie, im więcej się interesowałam, tym więcej nieścisłości widziałam między różnymi źródłami.

Czemu tak jest? SIBO zostało odkryte całkiem niedawno, dlatego najnowsze ustalenia cały czas się zmieniają. W poniższym poście dzielę się więc całą uzyskaną wiedzą, która bazuje na moim procesie leczenia i aktualnych badaniach. Tyle wstępu – zapraszam do lektury!

Czym jest SIBO, jakie typy wyróżniamy?

SIBO (ang. Small Intestinal Bacterial Overgrowth) to zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego. Ma miejsce, gdy w jelicie cienkim znajduje się zbyt dużo bakterii – również takich, których w ogóle nie powinno tam być, bo w zdrowym układzie pokarmowym mieszkają tylko w jelicie grubym.¹

Bakterie trawią jedzenie, które spożywasz – konkretnie węglowodany. W wyniku tego procesu dochodzi do fermentacji: bakterie wytwarzają gazy, co odpowiada za wiele objawów SIBO. Różne rodzaje bakterii wytwarzają różne gazy i powodują inne objawy, są też inaczej leczone. Wyróżniamy:

• SIBO wodorowe – jak nazwa wskazuje, występuje w nim nadmiar bakterii produkujących wodór. Głównym objawem są biegunki.
• SIBO metanowe – w jego przypadku występuje nadmiar drobnoustrojów produkujących metan. Charakterystyczny objaw to zaparcia. Dla ścisłości warto powiedzieć, że właściwa nazwa tej choroby to IMO (ang. Intestinal Methanogen Overgrowth), czyli „zespół rozrostu metanogenów w jelitach”, a zamiast o bakteriach, mówimy tu o archeonach.
• SIBO mieszane – w tym przypadku mówimy o jednoczesnym nadmiarze producentów i wodoru, i metanu. Zależnie od tego, która grupa drobnoustrojów przeważa, występować będą inne objawy. Może się również zdarzyć, że biegunki i zaparcia będą występować na zmianę.
• SIBO siarkowodorowe – powodowane jest przez bakterie produkujące siarkowodór. Charakterystyczne dla niego są biegunki i gazy o zapachu siarki.

Objawy SIBO i choroby współistniejące

Poza wspomnianymi biegunkami i zaparciami, lista innych możliwych objawów jest długa i różnorodna. Mogą one występować w różnych kombinacjach. Niektóre z nich to:

• Wzdęcia² – to chyba najbardziej charakterystyczny objaw SIBO. Moja historia leczenia zaczyna się gdy przypadkiem dowiedziałam się o chorobie, której głównym objawem może być brzuch jak balon 😉 
• Gazy
• Bóle brzucha
• Niekomfortowe uczucie pełności po posiłku³
• Problemy skórne, np. Trądzik⁴
• Brak apetytu
• Niezamierzona utrata wagi⁵
• Stany depresyjne⁶
• Problemy z koncentracją⁷
• Zgaga⁸
• Bóle stawów⁹
• Alergie¹⁰

Jak widzisz, objawy mogą dotyczyć nie tylko przewodu pokarmowego. Dzieje się tak, bo aż 70% układu odpornościowego znajduje się właśnie w jelitach (wiem, szok!)¹¹ Zaburzenia w tym obszarze będą negatywnie wpływały na działanie innych układów. Przykładowo, ja przed zdiagnozowaniem SIBO regularnie chorowałam na zapalenie pęcherza, co moja dietetyczka również potencjalnie łączyła z przerostem bakterii. Od rozpoczęcia leczenia problemy z pęcherzem nie powróciły.

Warto tu dodać, że SIBO często występuje z innymi chorobami i zaburzeniami, takimi jak:

• Zespół jelita drażliwego (IBS) – z badań wynika, że między 4 a 78% pacjentów chorujących na IBS cierpi również SIBO¹²
• Choroba zapalna jelit (IBD)
• SIFO (small intestinal fungal overgrowth), czyli przerost grzybów w obrębie jelita cienkiego¹³
• Niedoczynność tarczycy¹⁴
• Cukrzyca¹⁵
• Celiakia¹⁶
• Zapalenie trzustki¹⁷
• Stłuszczeniowe zapalenie wątroby¹⁸

Diagnostyka SIBO – testy oddechowe

Aktualnie testy oddechowe to standardowy sposób diagnostyki SIBO. Na czym polegają? Pacjent spożywa roztwór laktulozy lub glukozy. Następnie, na przestrzeni 180 minut, w odstępach 20-minutowych, dmucha do urządzenia mierzącego stężenie gazów w oddechu. U zdrowego człowieka stężenie gazów powinno wynosić do 20 jednostek ppm w przypadku wodoru i 10 jednostek ppm w przypadku metanu w trakcie całego badania. Wartości wyższe dają diagnozę zespołu rozrostu bakteryjnego.

 

W tej chwili w Polsce przeprowadza się dwa rodzaje testów:

Wodorowy – bada tylko stężenie wodoru w wydychanym powietrzu. Oznacza to, że nie można nim zdiagnozować SIBO wodorowo-metanowego lub metanowego. Z tego powodu nie zaleca się wykonywania tego typu testu, mimo jego niższej ceny (ok. 150-180 zł).

Wodorowo-metanowy – ten test umożliwia dokładną diagnozę SIBO wodorowego, mieszanego oraz IMO. Jest zatem rekomendowany. Jego cena to około 300-350 zł.

Aktualnie nie są dostępne urządzenia badające stężenie H2S w oddechu. Diagnoza SIBO siarkowodorowego opiera się o wywiad z pacjentem i negatywny wynik testu wodorowo-metanowego.

Co jeszcze warto wiedzieć o testach oddechowych SIBO? Pacjent nie powinien przyjmować żadnych antybiotyków przez co najmniej cztery tygodnie przed testem. W dniu poprzedzającym badanie SIBO należy też stosować dosyć restrykcyjną dietę. Ja, będąc na diecie wegetariańskiej, przez cały dzień mogłam zjeść tylko jaja i ryż 😉 głównym dozwolonym produktem jest mięso. O szczegółach diety poinformuje Cię placówka, w której będziesz przeprowadzać test oddechowy. W czasie testu trzeba być na czczo, dlatego zazwyczaj badanie jest przeprowadzane w godzinach porannych. Zarezerwuj sobie na nie odpowiednią ilość czasu, bo trwa około 2.5 godziny. 

Warto na koniec wspomnieć, że środowisko gastroenetrologów nie jest do końca zgodne co do stopnia wiarygodności testów oddechowych. Niezbędnym warunkiem do diagnozy powinny być objawy, sam dodatni wynik testu nie powinien być podstawą do leczenia. W tej chwili są opracowywane inne metody diagnostyki przerostu bakterii, jednak na ten moment testy oddechowe to najlepsze dostępne narzędzie.

Leczenie SIBO

Po tym, co dotychczas napisałam, możesz pomyśleć, że skoro problemem są bakterie, to wystarczy się ich pozbyć i wszystko wróci do normy. Jednak taki sposób myślenia to pułapka.

Obecny stan nauki wskazuje, że small intestinal bacterial overgrowth trzeba postrzegać jako informację o ogólnym złym stanie ludzkiego superorganizmu, który składa się z ludzkich komórek i mikrobioty.¹⁹

Mikrobiota to bakterie, archeony, wirusy i grzyby. W organizmie człowieka komórki mikrobiomu ważą aż 2-3kg!²⁰ Mikrobiom zapewnia ludzkiemu ustrojowi funkcje, których ten nie byłby w stanie wykształcić samodzielnie. Mikroorganizmy mają kluczowy wpływ na funkcjonowanie człowieka. Dosłownie: nie moglibyśmy bez nich żyć.

Problemem nie są więc same mikroorganizmy, ale zaburzenia w relacji mikrobiom-komórki człowieka – na przykład gdy występują w zbyt dużej ilości lub w nieprawidłowym miejscu, np. w jelicie cienkim zamiast grubego. Zaburzenie mikrobioty nazywamy dysbiozą.²¹

Obecny stan nauki wskazuje, że aby skutecznie wyleczyć SIBO i zapobiec nawrotom, musimy po pierwsze usunąć przerost bakterii, po drugie zaadresować przyczynę dysbiozy, a po trzecie zadbać o ogólną jakość naszego życia.²²

Niestety SIBO jest chorobą, która często nawraca. W jednym z przeprowadzonych badań, po 9 miesiącach od terapii antybiotykami zakończonej sukcesem, aż 44% osób poprzednio wyleczonych ponownie chorowało na SIBO.²² Dlaczego tak się dzieje? Niestety wiele osób poprzestaje na kroku pierwszym. A to właśnie zaadresowanie przyczyny oraz zmiany w stylu życia dają największe szanse na brak nawrotów SIBO. Ale po kolei.

Mały disclaimer:

Poniżej podzieliłam na etapy i podetapy główne działania, które wchodzą w proces leczenia SIBO. Dokonałam takiego podziału bo sama lubię mieć posortowaną wiedzę i być może pomoże to również Tobie, szczególnie na początku. Pamiętaj jednak, że różne aspekty łączą się ze sobą, a każdy specjalista ma własny protokół leczenia. Traktuj mój podział jako umowny.

Krok pierwszy: eliminacja przerostu bakterii i początek regeneracji jelit

Ten etap składa się z dwóch faz: wybijania bakterii i odbudowy prawidłowego funkcjonowana jelit przez dietę i suplementację.

“Wybijanie” bakterii

Mamy dostępne trzy metody pozbywania się nadprogramowych drobnoustrojów. Dwie pierwsze opierają się o zabijanie ich, metoda trzecia je “głodzi”.

• Antybiotykoterapia – w tej chwili najbardziej rekomendowany sposób, potwierdzony klinicznie. Standardowo do leczenia stosuje się xifaxan (rifaksymina) – sam w przypadku SIBO wodorowego lub w połączeniu z neomycyną lub metronidazolem w przypadku IMO lub mieszanego SIBO. Leczenie trwa od 14 do 21 dni. Antybiotyki przepisuje gastroenterolog. U mnie koszt leczenia SIBO antybiotykami przez 3 tygodnie wynosił ok. 400 zł.
• Fitoterapia (leczenie ziołami)²³ – zamiast antybiotyku podawane są takie suplementy jak olej z oregano, berberyna, alicyna. Taki sposób leczenia może przepisać lekarz, ale też dietetyk czy naturopata. Terapia w tym przypadku trwa 4-6 tygodni. Warto tu podkreślić, że brakuje jeszcze badań, aby uznać fitoterapię za zatwierdzoną metodę leczenia przerostu bakterii. Jeden środek może dawać kilka efektów, dlatego łączenie kilku ziół może przynieść nieoczekiwane skutki.
• Dieta elementarna²⁴ – zazwyczaj traktowana jako ostateczność, którą rekomenduje się dopiero w przypadku, gdy dwa pierwsze rozwiązania nie pomogą. Metoda potwierdzona wynikami badań. Polega na zażywaniu przez 14 dni specjalnego proszku, który zawiera w sobie wszystkie wartości odżywcze w najłatwiej przyswajalnej formie. Pożywienie szybko się wchłania i nie zawiera błonnika, który karmiłby bakterie. W ten sposób są “zagładzane”.

Jaki jest koszt leczenia SIBO? Ja osobiście leczyłam się antybiotykami, koszt wyniósł ok. 400 zł za trzy tygodnie leczenia xifaxanem i neomycyną. Kupowałam je w ZIKO Apteka. Koszt fitoterapii będzie zależny od liczby i rodzaju specyfików które zostaną przepisane – może być podobny do antybiotykoterapii lub wyższy. Dieta elementarna to z kolei najdroższa opcja, ponieważ przeciętny koszt 14 dni kuracji może wynieść nawet 3000 zł.

Dieta

Po zakończeniu wyżej opisanego etapu nadchodzi czas na odciążenie naszego układu pokarmowego dietą eliminacyjną – najczęściej low FODMAP. Dieta low FODMAP wyklucza żywnoość wysokofermentującą.  Jest zalecana w zespole jelita drażliwego, i jej skuteczność została udowodniona pod kątem tej choroby.((Staudacher HM, Whelan K, The low FODMAP diet: recent advances in understanding its mechanisms and efficacy in IBS, Gut 2017;66:1517-1527.))

Specjaliści zalecają ją też przy zespole rozrostu bakteryjnego, ponieważ może natychmiastowo przynieść ulgę: odcinamy pożywkę dla bakterii, które fermentując powodują wzdęcia, gazy, problemy z wypróżnianiem, i inne objawy SIBO.

Brzmi jak idealne rozwiązanie? Jeśli zaczynasz już myśleć że może tylko zastosujesz dietę i wszystkie Twoje problemy znikną, to wstrzymaj konie 😉

Dieta eliminacyjna służy wyciszeniu objawów i podniesieniu jakości życia. Sama w sobie nie stanowi sposobu leczenia SIBO. Jeśli masz zdiagnozowane SIBO i nie przejdziesz przez etap “wybijania” bakterii, to po wyjściu z diety low FODMAP objawy wrócą.

A co, gdyby tak już zawsze restrykcyjnie stosować dietę low FODMAP? W dużym skrócie: zamiast naprawiać układ pokarmowy, będziemy mu wyrządzać dalsze szkody.²⁵ Dlatego najbardziej ścisły etap diety low FODMAP powinien trwać między 2 a 8 tygodni, a drugi – stopniowe wychodzenie z niej – od 8 do 12 tygodni. Etap trzeci, czyli “reszta życia”, zakłada wykluczanie tylko produktów które powodują objawy, ze sprawdzaniem od czasu do czasu czy wrażliwość na dany produkt się nie zmieniła i można go z powrotem wdrożyć do diety.²⁶

Informacje na temat konkretnych produktów dozwolonych podczas I i II etapu znadziecie w wielu miejscach w internecie, ja osobiście polecam aplikację uniwersytetu Monash – to właśnie w tej placówce powstała dieta low FODMAP. Aplikacja kosztuje ok. 40 zł i jest ściągawką pokazującą które produkty są dozwolone na danym etapie. Według mnie jest warta swojej ceny – pomaga szczególnie przy II etapie diety. Niestety jest dostępna tylko w j. angielskim.

Dieta low FODMAP to nie jedyna dieta stosowana przy SIBO – inne to np. Biphasic Diet, SIBO Specific Diet, Fast Track Diet. W zasadzie wszystkie z nich są bardziej restrykcyjne niż low FODMAP.

W temacie czasu trwania diety eliminacyjnej dodam jeszcze, że niestety niektórzy specjaliści zalecają jej długotrwałe stosowanie w restrykcyjnej formie. Jest to sprzeczne choćby z zaleceniami autorów diety low FODMAP, naukowców z Monash University.²⁷ Dlatego miałabym ograniczone zaufanie do specjalisty który bez konkretnego przesłanek proponuje takie rozwiązanie.

Dodam jeszcze, bo sama miałam co do tego wątpliwość – chociaż dieta eliminacyjna podczas SIBO często zawiera dużą ilość mięsa, to może być wegetariańska! Wegańska też, choć będzie to trudniejsze. Najlepiej przekazać specjaliście informację o byciu wege jeszcze przed rozpoczęciem współpracy, aby upewnić się, że nie jest to dla niego przeszkodą w podjęciu leczenia Cię.

Suplementacja

Dochodzimy do tematu, w którym całkowicie powinnaś/powinieneś zaufać swojemu specjaliście. Na podstawie przeprowadzonego wywiadu oraz badań – zapewne szerszych, niż sam test SIBO – specjalista dobierze suplementy, które uzna za najwłaściwsze: mówimy tu o głównie o prokinetyku, pre- i probiotykach, suplementach ziołowych.

Standardowo prokinetyk (np. Iberogast) będzie zalecony już na początku leczenia, czyli przy “wybijaniu” bakterii. Zalecenia co do innych suplementów będą znacznie się różnić w zależności od wyników Twoich badań, objawów i protokołu który stosuje Twój specjalista.

Krok drugi: zaadresowanie przyczyny i okoliczności dysbiozy

Bakterie nie pojawiają się samoistnie. Jeśli nie zaadresujemy przyczyny, możemy spodziewać się nawrotu choroby. Możliwych przyczyn jest wiele, dlatgo pokrótce wymienię te główne:

• Zaburzony wędrujący kompleks mioelektryczny (MMC)²⁸
• Niskie stężenie kwasów w żołądku, np. przez długotrwałe stosowanie leków IPP (inhibitorów pompy protonowej)
• Zaburzenia w wytwarzaniu żółci²⁴
• Tkanka bliznowata w jamie brzusznej (zrosty pooperacyjne) ²⁹
• Zaburzenia anatomiczne w układzie pokarmowym³⁰

Powyższe zaburzenia zazwyczaj nie pojawiają się samoistnie. Czasem mogą być spowodowane okolicznościami niezależnymi od nas, jednak gro wynika ze szkodzącego stylu życia. Czynnikami ryzyka mogą być:

• Współwystępujące choroby (m. in otyłość, cukrzyca, helicobacter pylori, zespół jelita drażliwego (IBS), choroba Crohn’a)³¹
• Przejście zatrucia pokarmowego³²
• Palenie papierosów³³
• Picie alkoholu
• Stres³⁴
• Zła dieta (niewartościowa żywność, podjadanie, picie za mało wody, jedzenie w nocy)³⁵
• Zaburzony rytm okołodobowy, niewłaściwa higiena snu³⁶

Jeśli nie dbamy o nasz organizm, to ten prędzej czy później da nam o tym znać. SIBO to często skutek wielu lat zaniedbań. Wzięcie odpowiedzialności za swoją chorobę było dla mnie bardzo ciężkie. Ale pogodzenie się z zachorowaniem dało mi przestrzeń w głowie na nową myśl: że mogę wyzdrowieć i czuć się lepiej, niż dotąd. Ponadto, jestem wdzięczna, że SIBO pojawiło się u mnie w młodym wieku (22 lata). Pozytywny wynik testu oddechowego był jak zimny prysznic. Czuję teraz zdecydowanie większą odpowiedzialność za swoje samopoczucie i wiem, jak boleśnie dieta i styl życia mogą przełożyć się na zdrowie.

Krok trzeci: dbanie o ogólną jakość życia

SIBO raz zażegnane może powrócić. Według jednego z badań koło 44% pacjentów doświadcza nawrotu choroby w ciągu 9 miesięcy od wyleczenia²⁴. Dlatego kluczowe jest, żeby naprawić źródło choroby oraz nie dawać “szkodliwym” bakteriom sposobności do namnażania się.

Poza dietą, kwestie takie jak: używki, odpowiednia długość snu i radzenie sobie ze stresem, to kluczowe obszary które będziesz musiał/a zaadresować długoterminowo, aby przerost bakterii nie powracał.

Czym jest SIBO – podsumowanie

To by było na tyle! Niestety o SIBO mało się mówi, na próżno go szukać w “mainstreamowej” wiedzy o chorobach, w przeciwieństwie np. do IBS. Zmagający się z objawiami mogą nie wiedzieć, jak szukać pomocy, bo po prostu nie mają pojęcia, że taka choroba istnieje. Tak, sama byłam tą osobą 😉

Drugą sprawą jest istota mikrobiomu, który okazuje się być KLUCZOWY dla naszego zdrowia, a – znowu – słyszymy o tym tyle co nic.

Dziękuję Ci za dotrwanie do końca. Jeśli masz pytania lub chcesz dowiedzieć się ode mnie więcej o SIBO lub mikrobiomie– daj znać w komentarzach 🙂